Astma
managen in de praktijk
Astma is een chronische ontsteking van de diepere luchtwegen. Die kan ontstaan als een paard doorlopend wordt blootgesteld aan antigenen in de lucht waar hij allergisch voor is. De ontsteking de kop indrukken en optimaal management op stal zijn cruciaal voor de vooruitzichten van het paard. Hoe ziet dat er dan uit, alles voor en rond een paard met astma nauwkeurig inrichten?
Tekst Lilianne van den Brekel Beeld Beeld Arnd.nl
Voor een praktijkvoorbeeld verplaatsen we ons naar het Brabantse Berlicum. Daar treffen we de nu 22-jarige sportpony Goldfever, die een (ernstige) vorm van astma heeft. Het begon een paar jaar terug met wat atypische klachten, zoals minder fut en zo nu en dan een hoestje bij serieuze inspanning. Het was meer een droog kuchje. Na een tijdje begon de merrie ook te speekselen en liet ze zich niet graag ophalen uit de wei. In het rijden ontbrak steeds meer de impuls. Uiteindelijk kwam ook de hoest meer opzetten. Na onderzoek en een endoscopie bleek een zeer zware astma, wat een schok was voor ruiter Ellen en haar moeder Elma.
TWEE SPOREN Het leek er niet goed uit te zien en de hulp werd ingeroepen van dierenarts Esmee Smiet. Zij heeft veel ervaring met de aandoening en weet dat een paard met astma levenslang goed gemanaged moet worden. “Bij een paard met astma zijn twee dingen heel belangrijk. De eerste stap is altijd om de ontsteking in te dammen.” In het geval van Goldfever gebeurde dat met een inhalatiemiddel, waarbij de werkzame stof wordt verstoven in het neusgat, zodat het direct op de plek van de ontsteking diep in de luchtwegen gebracht wordt. “Als eigenaren daarnaast bereid zijn om heel nauwkeurig met het beleid op stal om te gaan, is veel mogelijk. Je moet dan wel alert zijn op de kleinste dingen. Dat is soms lastig, omdat mensen nu eenmaal gewend zijn om dingen op een bepaalde manier te doen", legt ze uit. Esmee liep mee door de hele stal en besprak ieder aspect van het houden van Goldfever, iets wat overigens elke eigenaar aan zijn eigen dierenarts kan vragen. “Je wordt zo echt alert op de kleinste dingen. Goldfever stond eerst op stal tussen de andere paarden, die op stro stonden. Die hebben we vervangen door krullen, maar dat bleek niet afdoende", vertelt Elma. “We hebben haar vervolgens nog meer buiten gehouden en de krullen door rubbermatten vervangen. Dat gaf wat verbetering, maar omdat we hooi in hetzelfde stalgebouw bewaarden, hadden we eigenlijk nog niet het gewenste resultaat.” Het hooi werd daarop buiten het stalgebouw afgedekt opgeslagen. Het valt ook op dat het hele terrein is bestraat. “Dat was sowieso de bedoeling, maar het helpt wel dat we geen zandpaden hebben hier.”
Bij een paard met astma is het indammen van de ontsteking altijd de eerste stap
Hoesten is een typische klacht van astma.
Het stof van hooi kan een ontsteking opwekken bij paarden met astma.
Goldfever heeft nu haar eigen, afgesloten stalgedeelte. De andere paarden staan nu op vlas, om het stof zo veel mogelijk te beperken. In Goldfevers stal zijn rondom gaten en kieren dichtgemaakt met pur, zodat stof haar op die manier niet kan bereiken. De stal heeft nog steeds veel ventilatie door de drie luiken aan de voorkant en zijkant en dat is een pre, vertelt Esmee. “Soms zie je in stallen veel spinnenwebben hangen. Dat is eigenlijk een teken dat daar te weinig ventilatie is, en dus een belangrijk signaal voor de eigenaar om er iets aan te doen.” Ook de nieuwe rubbermatten worden regelmatig onder handen genomen. Elma: “De rubbermatten halen we er elke vijf dagen uit om ze helemaal af te doen en schoon te spuiten. Zo komen we ook goed onder de matten en kan geen vuil gaan schimmelen of broeien. Ook daar kan ze anders weer last van krijgen. Ook de stal wordt schoongespoten. Die laten we dan goed drogen voordat ze er weer in gaat.” Voor Goldfevers stal worden een aparte schep en een aparte veger gebruikt en haar stal wordt als eerste gedaan, als ze zelf in de wei staat, daarbij trouw vergezeld door minishet Snoopy.
VLOGGEN MET GOLDFEVER In deze vlog laat Ellen zien hoe haar pony Goldfever thuis wordt gehouden om zo te voorkomen dat ze een terugval krijgt met haar astma.
VOER Naast de stal zijn het soort voer en de manier van voeren een factor. “We voeren nu geweekt voordroogkuil, dat van zichzelf al minder stof bevat dan hooi. Onze leverancier weet dat Goldfever astma heeft. Dat kan in elk geval geen kwaad. We weken het minimaal twee uur in haar eigen kruiwagen en laten het dan goed in kratten uitlekken. Pas daarna krijgt ze het. Ze eet het ook heel goed gelukkig. Het verraste me wel hoeveel zand en dergelijke uit het voer in het water achterblijft. Het weken is dus echt heel zinvol.” Door het weken van het voordroogkuil vindt wat uitspoeling van voedingsstoffen plaats. Goldfever krijgt daarom een kleine hoeveelheid aanvullend voer, dat precies op haar is afgestemd. De voercheck met Esmee was wel een eyeopener, vertelt dochter Ellen van twaalf jaar, die met Goldfever rijdt. “Het kleinste schimmelplekje is eigenlijk al te veel. Ze mag dan het hele pak niet hebben, omdat schimmel zich soms onzichtbaar verspreidt in het voer. Dat kan dan de ontsteking weer op laten laaien. Vaak ruik je het ook al aan een pak als je het openmaakt. Dan ruikt het niet fris en wat muf.” Schimmels zijn een belangrijke trigger voor de ontsteking bij astma, vult Esmee aan. “Elk pak voer moet daarom nauwkeurig worden gecheckt voordat het wordt gevoerd.”
CONCOURS Ook de trailer ontsnapt niet aan het wakende oog van de familie. Als een ander paard is vervoerd dat wel hooi krijgt of als er eens een keer groenafval mee naar de milieustraat is gebracht, wordt hij helemaal geveegd en schoongemaakt. “Je weet met astma nooit helemaal waar een paard op reageert", legt Esmee uit. “Dat kan het kleinste deeltje zijn, zeker als een paard eenmaal gevoelig is.” Bij op wedstrijd gaan is zeker in het indoorseizoen voorzichtigheid geboden. Elma: “We gaan niet naar een accommodatie waarin bijvoorbeeld rondom stalgangen zijn met paarden op stro. Zeker als ze zich in die omgeving inspant, kan dat weer een trigger geven. We zijn erg zuinig op wat we nu hebben bereikt.” Niet alle omgevingsfactoren zijn ondanks de zorgvuldigheid beheersbaar. Ook in de buitenlucht kan altijd een antigeen zitten dat een reactie geeft. Soms flakkert de ontsteking weer minimaal op bij Goldfever. Dan heeft ze een mindere dag en loopt ze bijvoorbeeld weg als ze wordt opgehaald. Als de ontsteking even oplaait, is dat nu niet meer onoverkomelijk, omdat alles in haar management optimaal is. Een serieuze ontsteking zou dan wel weer opnieuw moeten worden bestreden. Ellen: “Ik laat haar dan even die dag en houd haar extra goed in de gaten. Als het nodig zou zijn, moeten we de kuur herhalen. Maar dat is tot heden niet het geval geweest.”
Het kleinste schimmelplekje is eigenlijk al te veel en kan de ontsteking weer laten oplaaien
Een paard met astma heeft veel profijt van het natmaken van het hooi of kuil.
BLIJVEN OPLETTEN Elma: “We zijn er echt achter gekomen dat we die omgeving en haar verzorging blijvend in de gaten moeten houden. Het is niet dat je met een medicijn geven en de ontsteking bestrijden klaar bent. Dat zijn we eigenlijk nooit. Goldfever doet het echter zo goed dat dat ook veel voldoening geeft. We zijn er trots op dat ze er nu zo goed bij staat. Ze is weer blij en hinnikt als ze je ziet. Ze rammelt ’s morgens tegen de staldeur en rent enthousiast de wei in. Haar oortjes staan erop en haar vacht is mooi. Het is ook zo fijn voor Ellen dat ze lekker kan rijden met haar. Ze wil ook graag mee op de trailer en dat zegt ons veel.” Voor Ellen is de opluchting groot. Ze maakte in het hele proces vlogjes van Goldfevers proces en dat hielp haar. Het gaat zelfs zo goed met Goldfever, dat ze met Ellen inmiddels M2 startgerechtigd is. Ellen glundert: “Dat is echt tof. Dat had ik echt niet verwacht.” <
Wat is astma?
Astma is een niet-infectieuze, chronische ontsteking van de diepere luchtwegen die wordt gekenmerkt door een wisselende mate van luchtwegobstructie en hyperreactiviteit. Dit wordt veroorzaakt door blootstelling aan antigeen in de omgeving bij een paard dat gevoelig is. “Die continue blootstelling onderhoudt ook weer de ontsteking, waardoor deze chronisch wordt", legt Esmee Smiet uit. Signalen zijn hoesten, neusuitvloeiing, benauwdheid of zwaardere of verhoogde ademhaling in rust en na of tijdens arbeid, verminderd presteren, minder goed herstel of moeite met volhouden. Echte benauwdheidssignalen zijn neusvleugelen en een duidelijk pompende buikademhaling. “Ook als het paard geen heftige symptomen laat zien, is de ontsteking aanwezig", legt Esmee uit. Voor een eigenaar is het daarom noodzakelijk dat die ook milde symptomen onderkent. Aanpassing van de omgeving en de hele verzorging en huisvesting kan voorkomen dat de ontsteking weer oplaait. Hier lees je er meer over.
Wie is Esmee Smiet?
Esmee Smiet studeerde Diergeneeskunde aan de Universiteit Utrecht. Ze is Europees Specialist Interne Geneeskunde van het Paard en als dierenarts verbonden aan onder andere KNHS-partner Boehringer Ingelheim Animal Health. Ze zet zich ook in voor de ontwikkeling van de professie, bijvoorbeeld als Clustervoorzitter Paard bij de Koninklijke Nederlandse Maatschappij voor Diergeneeskunde.