Wetenschap levert bijdrage aan prestaties en welzijn
Wetenschappelijk onderzoek in de paardensport is al decennialang aan de gang en legt een fundament voor het verbeteren van welzijn. In het verleden was het met name gericht op beweging en veterinaire problemen, tegenwoordig beslaan de onderzoeken een veel groter gebied.
Tekst Yvonne Buis-Franken Fotografie Universiteit Utrecht
Als het gaat om onderzoeken met betrekking tot de bewegingsleer, is de Universiteit Utrecht altijd een wereldwijde voortrekker geweest. Momenteel is Filipe Bragança, dierenarts en onderzoeker aan de faculteit Diergeneeskunde van de Universiteit Utrecht, de man die het merendeel van deze onderzoeken coördineert. Hij vertelt: "De laatste tien jaar zijn we samen met onze partners bezig geweest met het ontwikkelen van een systeem dat exact de bewegingen van een paard registreert. Bij dit Equimoves-systeem plaatsen we op diverse plekken op het lichaam sensoren. Het systeem registreert de beweging van de vier benen, het hoofd, de schoft en het bekken. Met behulp van zeer complexe algoritmes en kunstmatige intelligentie wordt een totaalplaatje gemaakt. Het systeem kan dus de beweging van het paard zeer precies in kaart brengen, en op basis van deze metingen relevante parameters berekenen. Bijvoorbeeld of een paard wel of niet symmetrisch loopt. Deze technologie gebruiken we voor alle paarden die hier op de universiteit komen voor kreupelheidsonderzoek. Ook als ze terugkomen na een operatie of behandeling registreren we opnieuw. Zo kan de dierenarts objectief beoordelen of er sprake is van verbetering en kunnen we beoordelen welke therapieën werken. Hiermee leveren wij een essentiële bijdrage aan de behandeling van kreupelheden."
BEOORDELING PAARD Maar op veel meer gebieden is er behoefte aan objectieve metingen. "Denk daarbij aan wedstrijden en keuringen. Zo loopt er een onderzoek, samen met onze collega’s van de Uppsala Universiteit in Zweden, waarbij we kijken hoe we de verschillende gangen bij IJslanders het beste kunnen meten. In Zwitserland werken we samen in een onderzoek waarbij we op de hengstenkeuring bij alle hengsten sensoren plaatsen en metingen doen. De hengsten worden daarnaast gewoon handmatig gescoord. Zo gaan we bekijken hoe we de boordeling beter kunnen objectiveren." Ook op het gebied van fysiologie zijn er de nodige onderzoeken. "We hebben al veel informatie over de fysiologische veranderingen bij sportpaarden en we weten al veel over hoe fit een paard is en hoe hij herstelt na inspanning. Het Equimoves-systeem zegt vervolgens iets over de manieren waarop een paard beweegt: hoe zet hij het been naar voren, of brengt het naar achteren. Maar wat we nog niet weten is welke spieren hierbij belangrijk zijn. We beoordelen of een paard goed kan passageren, piafferen of een mooie schouderbinnenwaarts loopt, maar waarom is dat dan zo? Met de zogenaamde oppervlakte-elektromyografie (sEMG)-metingen kijken we welke spieren belangrijk zijn om de verschillende oefeningen goed uit te voeren. Hierbij plakken we een elektrode op de huid van de verschillende spieren van de benen en de rug. Tijdens de training meten we de activiteit in deze spieren. Dit is heel innovatief onderzoek."
‘Het Equimoves-systeem levert een essentiële bijdrage aan de behandeling van kreupelheden’
WELZIJN VERGROTEN "In het verleden waren de meeste bewegingsonderzoeken gericht op kreupelheid. Maar wij willen nu steeds meer toe naar het meten van paarden gedurende hun hele loopbaan. In de sport, maar ook op het gebied van recreatie. Voor dit onderzoek op spierniveau meten we de beweging van sportpaarden. We gaan precies in kaart brengen hoe paarden bewegen, welke spieren zij wanneer gebruiken, en wanneer een beweging afwijkend wordt. We kijken bijvoorbeeld naar de beste plaats op de spieren om de elektrodes te plaatsen en wat de normale spieractiviteit is voor de verschillende disciplines. Dit is het onderzoek van onze promovenda Ineke Smit in samenwerking met de Vrije Universiteit in Amsterdam, waar sEMG al meerdere jaren bij mensen wordt gebruikt. Hierna kunnen we onderzoeken wat de toppaarden onderscheidt van paarden in de basissport en welke spieren hierin een rol spelen. Deze informatie gebruiken we vervolgens op twee manieren. Allereerst om paarden duurzamer en welzijnsgerichter te trainen en ten tweede om de beoordeling van jonge talenten meer te objectiveren. Dit kan van belang zijn in de fokkerij en als het gaat om de juiste trainingsopbouw van paarden. In een volgende stap verrichten we metingen aan de ruiter om te kijken welke invloed deze heeft. Zo hopen we nog veel meer informatie te krijgen om zo het welzijn van alle paarden, in de sport, op recreatieniveau en in de fokkerij te vergroten."
Meetapparatuur en sensoren zijn op het paard bevestigd. Tijdens de rit werden zowel de bewegingen als de spieractiviteit van het paard gemeten.
EquInnoLab is bezig met het vaststellen van hartslagprotocollen, die gemakkelijk door de trainer kunnen worden toegepast.
EquInnoLab heeft een studie lopen naar voeding in samenwerking met springruiter Piet Raijmakers jr. Er wordt onderzocht hoe je het beste kunt voeren op internationale wedstrijden.
UNIVERSITEIT UTRECHT EN PARTNERS
Inga Wolframm is verantwoordelijk voor de samenwerking met de maatschappelijke partners van de faculteit Diergeneeskunde. Zij stelt: "De paardensport brengt naast heel veel plezier ook een enorme verantwoordelijkheid met zich mee. Het welzijn van het paard hoort altijd centraal te staan, op elk moment en niveau van de training. De zogenaamde scala van de africhting – en de onderliggende criteria tact, ontspanning, aanleuning, impuls, rechtrichten en verzameling – vormen de bouwstenen voor goed en gezond gereden paarden. Maar hoe weet je nou helemaal zeker of een paard écht ontspannen is, of in de juiste aanleuning loopt? Met behulp van bewegingssensoren en sEMG willen wij hier objectief antwoord op geven. Zo helpen wij ruiters hun ‘gevoel’ verder te ontwikkelen en ze met hun coaches en trainers meer inzicht geven in de ontwikkeling van hun paarden. Samen met de maatschappelijke partners hopen wij deze aanpak zo breed mogelijk uit te rollen. Wij willen paarden en ruiters op elk niveau hierbij betrekken en gezamenlijk werken aan een gezonde, duurzame paardensport."
EQUINNOLAB. EN KNHS
De KNHS heeft EquInnoLab. gevraagd een onderzoek uit te voeren naar hoofdstellen en bitten. Alain Broft: "De bond heeft een belangrijke rol in het bewaken van het welzijn van de paarden, het bevorderen van de prestaties en het behoud van fair play. Daarom vroegen zij ons onderzoek te doen naar de verschillende types hoofdstellen en bitten. De eerste vraag die we ons gesteld hebben is: hoe kunnen we dat testen? Als we die vraag hebben beantwoord, en daar zijn we nu volop mee bezig, kun je al het beschikbare materiaal onderzoeken en kijken wat in het raamwerk van de sport en het welzijn aanvaardbaar is en wat niet. Op die manier hopen we tot een makkelijk uitvoerbaar keuringsprotocol en een keurmerk te komen voor al het harnachement. We streven naar een strategische samenwerking om de duurzaamheid van de paardensport te waarborgen."
INNOVATIECENTRUM Ook EquInnoLab. voert de nodige onderzoeken uit. Oprichters zijn dressuuramazone, coach 5 en GP-jurylid Jenny Broft-Schreven en haar partner Alain Broft. Jenny: "In de topsport zie je voor diverse disciplines innovatiecentra die onderzoeken centraliseren en toegepast maken voor de sport. Hier kan iedere sporter en coach in principe terecht met zijn vragen en dilemma’s. In de paardensport kenden we dat nog helemaal niet. We kijken wel bij elkaar in de keuken, maar echt wetenschappelijk onderbouwde kennis waarom we dingen doen, die is er niet. Daarom proberen wij door het verzamelen van betrouwbare data en het doen van onderzoek, bepaalde aannames te onderbouwen of wellicht juist niet. Recent zijn wij verhuisd naar het bekende hippische complex in Deurne, waar we een deel van de projecten uitvoeren. Sporters zijn bij ons welkom voor allerhande adviezen. Het meeste onderzoek is altijd uitgevoerd in de veterinaire hoek en werd veelal door universiteiten uitgevoerd. Maar de resultaten hiervan bereiken de meeste trainers niet. Wij streven er dus naar om onderzoek te doen, met als doel dat direct praktisch toe te passen. In de training, maar ook in het management. Wij zijn zeg maar de ‘gateway’ tussen het onderzoek en sporter door onderzoeksresultaten zo te vertalen dat de trainers, maar ook onderwijsinstellingen en bedrijven er iets aan hebben."
DIVERSE PROJECTEN In totaal lopen er twintig projecten bij EquInnoLab. Alain: "Die zijn heel divers. Zo zijn we bezig met het vaststellen van hartslagprotocollen, die gemakkelijk door de trainer kunnen worden toegepast. Maar we hebben ook een sportstal slim gemaakt.
In deze stal wordt alles gemonitord. Wat het paard doet, welk gedrag hij laat zien, maar ook hoeveel hij drinkt. Er wordt ook geregistreerd wat de zuurgraad is van de urine. De pH van de urine zegt iets over de mate van inspanning tijdens de training. We zijn nu met een pilot bezig. Het mooist zou zijn als we een methode ontwikkelen waarbij we na de training de mate van inspanning kunnen inschatten, maar ook de mate van herstel en daar dagelijks onze training op aanpassen. Bij humane sporters zie je bijvoorbeeld dat zij met een sporthorloge slapen. Gebaseerd op de hartslag wordt er gekeken naar de kwaliteit van de slaap, om verstandige keuzes te maken ten aanzien van de trainingsintensiteit de dag erop. Dit idee is vergelijkbaar met wat een slimme stal bijdraagt aan de training. Zo kan men nog beter trainen en wordt de kans op overtraining, en daarmee blessures, verlaagd." Jenny: "Maar als je met zo’n onderzoek bezig bent, dan merk je dat je ook behoefte krijgt om andere dingen te bekijken. Is het paard onrustig op stal? Of juist heel druk, neemt hij wel zijn rust en hoe voelt hij zich? Hoe reageert hij op trainingen? Zo zijn we ook weer een onderzoek gestart naar gedragsverschillen tussen sportpaarden die dagelijks worden gereden en getraind en sportpaarden die juist een periode niet getraind worden en alleen maar in de stapmolen, wei en paddock komen. Welke paarden voelen zich, beoordeeld aan de hand van hun gedrag, meer happy? In het centrum willen we ons in de toekomst laten ondersteunen door vier promovendi met verschillende achtergronden. In samenwerking met verschillende universiteiten streven we ernaar om het fundamentele gat in de paardensport te vullen. Nu worden wij al ondersteund door studenten van verschillende onderwijsinstellingen die hier afstuderen op een onderzoek. Soms komen zij ook weer met hele nieuwe ideeën die we ook weer kunnen onderzoeken."
‘We gaan precies in kaart brengen hoe paarden bewegen, welke spieren zij wanneer gebruiken, en wanneer een beweging afwijkend wordt’
CASE-STUDY Niet alle onderzoeken vinden in Deurne plaats. "We werken ook bij klanten op locatie. We doen bijvoorbeeld een langdurig onderzoek met het KWPN naar talentherkenning bij paarden. Er zijn ook kortere onderzoeken, zoals een casestudie naar voeding met Piet Raijmakers jr. De springsport bestaat uit meerdere meerdaagse evenementen per jaar, waarbij de ruiter het paard opbouwt naar een piekmoment op de laatste dag. In de voeding zien we dat echter helemaal niet terug. En of je nou vroeg of laat op de dag moet starten, het type en hoeveelheid voeding en het tijdstip van voeren blijft gedurende het hele evenement hetzelfde. Humane topsporters doen dat heel anders, die kijken naar wat en op welk moment nodig is om tot een topprestatie te komen. Wij gaan dus een voerstrategie ontwikkelen voor dat specifieke paard, met de nodige handvaten voor de groom wat te doen bij een vroege of een late start. Zo kan het paard zo optimaal mogelijk presteren. Natuurlijk kan zo’n onderzoek alleen goed plaatsvinden als er veelvuldig overleg is met de voerfabrikant, ruiter, groom en dierenarts, die thuis die het bloedonderzoek doet. Wat uit deze onderzoeken komt op topsportgebied hopen we op termijn ook weer te vertalen naar de amateursport. Met alle projecten hopen we een essentiële bijdrage te leveren aan het zo verantwoord mogelijk houden van paarden, waarbij we ons vooral richten op duurzaamheid en welzijn." <
Universiteit Utrecht onderzoekt hoe mensen kijken wanneer ze een paard beoordelen
EYE-TRACKER
Wanneer we naar een paard kijken trekken we onbewust een conclusie. De Universiteit Utrecht onderzoekt hoe mensen kijken wanneer ze een paard beoordelen. Er wordt een vergelijking gemaakt tussen het kijkgedrag van de ervaren dierenarts, die veel beter een kreupelheid ziet, en de studenten. Door bewust te zijn waar een dierenarts, inspecteur of jurylid naar kijkt, kan dit gerichter worden ingezet in het onderwijs en de fokkerij.
