De heilzame rol van paarden
‘Als ik rijd, voel ik me niet beperkt’
Paarden spelen vaak een grote rol in het leven van mensen met een beperking. Ze zorgen ervoor dat deze ruiters zich niet beperkt voelen. “Ik ben net zo vrij als iedereen”, verwoordt één van hen. Het contact is belangrijk en de liefde zit diep. De persoonlijke verhalen van Mirre, Tessa, Michaele en Michel benadrukken het.
Tekst Tessa van Daalen Beeld Fleur Louwe Video Christien van den Brink
“Puck, Puck”, roept Mirre, terwijl ze stralend naar een mooie Fjord wijst. “Dat is haar lievelingspaard”, legt instructrice Romy Stokkel uit. De liefde is zelfs zo groot dat Mirre andere paarden ook als ‘Puck’ aanduidt. Behalve de kleinere zwarte Hope, waar ze ook wel eens op rijdt. Die kent ze eveneens bij naam. Maar Puck heeft toch haar voorkeur. Mirre Combee (20, zie ook video onderaan artikel) heeft microcefalie, waardoor ze in ontwikkeling is achtergebleven. Ze is een vrolijke meid, die goed duidelijk kan maken wat ze wil. Ze rijdt al vele jaren één keer per week bij de Prins Willem-Alexander Manege in Amsterdam. Romy was daar begeleidster, maar is tegenwoordig gediplomeerd instructeur. “Wat het paardrijden voor Mirre doet, is bijzonder om te zien. Ze geeft zelf aan dat ze erop wil en dan wil ze hard, haar aanduiding voor draven. Dan lacht en straalt ze”, vertelt Romy.
Een begeleider houdt Puck vast en een helper loopt mee, voor het geval Mirre uit balans raakt. Mirre begon met rijden op een vachtje met een rolbeugel. Inmiddels kan ze zelfstandig zitten op een zadel, zelfs zonder het bokriempje vast te houden. Ook het lichtrijden heeft ze goed onder de knie. “Ik denk wel dat dit qua rijden haar limiet is. Maar dat geeft niet. Ze traint op deze manier toch haar spieren, wat haar balans in het lopen ook verbetert.” Hoe belangrijk het rijden voor Mirre is, werd pijnlijk duidelijk in de coronatijd. Ze vroeg er elke dag om en was verdrietig dat ze niet naar de manege kon. Zelfs zo erg dat er een privésessie voor haar werd geregeld. Bij Mirre is het overduidelijk dat het rijden haar goed doet. Romy: “Ze is niet van het knuffelen en aaien. Ze gaat één keer per jaar mee op kamp naar Drenthe en dan rijdt ze op andere paarden. Dat gaat prima, maar je merkt toch dat ze een grote voorkeur houdt voor Puck.”
De 20-jarige Mirre Combee met haar begeleidster Romy.
‘Ik woon nu zelfstandig met begeleiding. Allemaal dankzij de paarden’
WESTERN “Ik geef eerlijk toe dat ik best een pittig en agressief jongetje was. Paarden hebben ervoor gezorgd dat ik dat kon loslaten en dat ik nu beheerster ben.” Michel Jacobs (27) heeft een autistische stoornis. Hij reed in zijn jonge jaren bij een manege, maar stopte daarmee na een nare valpartij waarbij hij zich ernstig blesseerde. “Ik was bang geworden.” Zijn moeder overleed en om het verdriet te verwerken ging hij naar een paardencoach. Dat hielp hem enorm. “Niet meteen, maar na enige tijd kreeg ik meer rust, zelfvertrouwen en stond ik steviger in mijn schoenen. Die paarden liepen gewoon los, maar ze werkten als een spiegel. Als ik niet lekker in mijn vel zat, bleven ze op afstand. Soms ging een paard helpen, die kwam voor me staan om me te beschermen. Dat gaf me een veilig gevoel. Het was wonderbaarlijk.” Michel kreeg het vertrouwen in paarden terug en wilde weer rijden. Hij kwam vijf jaar geleden bij Stichting CAP in Nijmegen voor dagbesteding en rijdt daar nu wekelijks. “Noura is mijn lievelingspaard. Bij haar ben ik nooit bang. Ik ben erg druk, maar bij haar valt alles weg, dan is het alleen zij en ik. Ik heb ook een band met Odin, die is jonger en grappig.” Hij ervaart een duidelijk verschil tussen coaching en rijden. “Het ene was echt gericht op mijn gedrag, als therapie. Rijden is sport, dat is voor mij ontspanning en vrijheid.” Barrelracen in volle galop, dat is zijn droom. “Dat lijkt me zó vet. Alsof je heel hard gaat op een motor. Maar dan moet ik wel eerst leren galopperen en ik geef eerlijk toe dat ik dat best spannend vind.” Michel kan uitstekend het verschil tussen ‘Engels’ rijden en Western uitleggen. “Bij het ene moet je paard wijken voor je been, maar bij Western draait hij om je andere been, dat was best even wennen. Ik heb het één keer gedaan. Daar was niet iedereen blij mee, want ik had geen cap op.” Hij zou graag eens aan een wedstrijd willen meedoen. Maar dan op Kilian. “Op hem vind ik dat ik het beste rijd, ik weet ook niet hoe dat komt.” Michel zegt dat hij nooit meer zonder paarden kan. “Ik geniet er zo van en ben zo gegroeid. Zes maanden geleden woonde ik nog in een groep, tegenwoordig woon ik zelfstandig met begeleiding. Allemaal dankzij de paarden.”
DROMEN MAG Paardrijden is voor haar therapie. Maar de 18-jarige Tessa Dinnessen (op de foto's) ervaart het niet zo. “Als ik rijd, voel ik me niet beperkt. Ik ben net zo vrij als iedereen en werk eraan om mijn rijden te verbeteren.” Tessa heeft cerebrale parese, waardoor ze spastisch is en stijve spieren heeft. Het soepel houden van haar lichaam is praktisch een dagtaak. Ze rijdt al bijna twaalf jaar, aanvankelijk op advies van artsen, maar nu ook omdat ze er zo van geniet. “Ik ga eens per week naar Stichting CAP in Nijmegen, naar Chanel. Ik rijd altijd op haar, want ik heb een paard nodig dat niet te breed is en makkelijke gangen heeft. Mijn benen trekken namelijk naar elkaar, ik heb even tijd nodig om goed over het zadel te zakken. Een breed paard zou niet gaan. Met Chanel heb ik echt een klik. Zij is al wat ouder en kent alles al. Ik heb op een andere locatie enige tijd op een Fjord gereden, Hero. Die is jonger en speels. Wat ik op Chanel heb geleerd, kan ik aan Hero doorgeven, bijvoorbeeld aan de teugel rijden. Als het lukt om hem dat ook te laten doen, krijg ik daar echt een kick van.”
Tessa rijdt zonder begeleider ernaast in stap en draf. Ze heeft al aan wat wedstrijden meegedaan en is bij een talentendag voor pararuiters geweest. “Dromen mag toch? Ik zou dolgraag naar de Paralympische Spelen willen.” Lichamelijk zorgt paardrijden bij haar voor grote verbeteringen. “Als kind had ik een kromming in mijn rug, een scoliose van wel 23 procent. Ik weet niet of het alleen door het rijden komt, maar bij de laatste controle was het nog maar één procent. En als ik afstap zijn mijn benen echt veel soepeler. Bovendien voel ik me dan geweldig. Het is heerlijk om samen met een paard iets te bereiken.”
GRACIEUS
“Ik ben even gewoon als ik op een paard zit”, zegt Michaëla Zarka, die de ziekte van Pompe heeft, een progressieve spieraandoening. Zo’n vijftien jaar geleden zette ze zelf een zorgboerderij op in Vogelenzang en deed de witte Tinker Bumper haar intrede. Ze wist in die tijd al dat ze achteruit zou gaan, maar het was haar ambitie om zo’n plek met haar zus te beginnen voor kinderen en jongeren met een beperking. “Het was niet voor onszelf bedoeld, maar echt om anderen te helpen.” Michaëla was een ‘vakantieruiter’. Door haar werkzaamheden op de boerderij ontdekte ze hoe ze genoot van het paardrijden en hoe goed haar lichaam erop reageerde. Ze maakte vanaf dat moment meerdere keren per week buitenritten. “Normaal bewegen gaat steeds moeizamer, maar op een paard ben ik net als iedereen en kan ik gracieus voortbewegen. Op het strand door het zand lopen kan ik niet, maar samen met een paard wél. Dat geeft een enorm gevoel van vrijheid.”
Er kwam echter een moment dat Michaëla moest kiezen tussen het werken op de boerderij of de zorg voor haar gezin. “Allebei ging niet, ik heb maar energie voor één van de twee.” Tot groot verdriet van Michaëla leeft Bumper ook niet meer en is haar ziekte verergerd. Ze rijdt nu eens per maand bij Stichting Puntenburg in Lisse op de IJslander Dis, volgens het Parelli systeem. “Hij tölt en dat is fijn, want ik heb een slechte balans. Ik merk ook dat deze manier van rijden goed past bij mijn behoefte aan ontspannen bewegen. Mijn zus, die dezelfde aandoening heeft, doet ook mee, dus we lachen heel wat af. Het is veel leuker dan een half uur bij een fysio op een balletje zitten.” <
De 18-jarige Tessa Dinnessen heeft met haar lievelingspaard Chanel echt een klik.
BEKIJK OOK DE VIDEO De 20-jarige Mirre Combee heeft microcefalie en is daardoor in ontwikkeling achtergebleven. Deze vrolijke meid rijdt sinds een aantal jaar bij de Prins Willem-Alexander Manege in Amsterdam en leeft altijd helemaal op bij de paarden. In de video zie je haar bijzondere verhaal.
SPORTFONDS PARAPAARD Je niet beperkt voelen, vrij zijn op de rug van een groot stoer paard of juist met die lieve geduldige pony op stap. Dat gaat niet vanzelf, want om te sporten met een handicap is meer nodig. Daar zorgt Parapaard voor, een Sportfonds op naam onder Fonds Gehandicapten Sport. Parapaard biedt financiële steun aan organisaties die zich (willen) bezighouden met aangepaste paardensportactiviteiten. Het is de ambitie om aangepast en therapeutisch paardrijden voor iedereen toegankelijk te maken én te houden. Die bijzondere band tussen mens en dier is wat paardrijden zo bijzonder maakt. Dat is waar Parapaard zich voor inzet. Op allerlei manieren wordt geld ingezameld om stichtingen en verenigingen financieel te steunen. Voorzitter Marielle Wiegmans: “Parapaard is trots dat we met elkaar een lach op deze duizenden gezichten krijgen. Wij gaan er met zijn allen voor zorgen dat aangepaste paardensportactiviteiten dicht bij huis voor iedereen toegankelijk zijn.”
Wil jij ook graag de activiteiten van Sportfonds ParaPaard ondersteunen? Dat kan! Je kunt hier een donatie doen.
‘Normaal bewegen gaat steeds moeizamer, maar op een paard kan ik net als iedereen gracieus voortbewegen’
NOG MEER WEDSTRIJDEN
Er wordt in Nederland veel gedaan op gebied van paardrijden voor mensen met een beperking. Behalve donaties om nog meer mogelijk te maken op dit gebied, wordt door de ruiters zelf de wens geuit voor meer wedstrijden op recreatief niveau. Nienke Endenburg verwoordt het: “Niet allemaal hebben ze de ambitie of de capaciteiten om in een kader te komen. Maar de meeste para-wedstrijden die er zijn, zijn toch gericht op deelnemers van dat niveau. Ook de grote groep daaronder vindt het wel eens leuk om aan een wedstrijdje mee te doen en een rozet te winnen. Goed voor hun zelfwaardering.”
HET PAARD ALS HEELMEESTER Hoe heilzaam is paardrijden voor mensen? In geschriften van Hippocrates en Xenophon van voor het begin van de jaartelling wordt er al gerefereerd aan de genezende werking voor de houding en de pedagogische effecten. Er bestaat echter nauwelijks wetenschappelijk bewijs voor, vertelt dr. Nienke Endenburg, die GZ psycholoog is en momenteel een onderzoek leidt naar het effect van de interactie tussen paarden en veteranen met therapie-resistente PTSS. “Veel mensen krijgen een goed gevoel van paarden. De gedachte is dat het te maken heeft met aanmaak van de stof oxytocine, die ook voor ontspanning zorgt, maar dat is nog niet aangetoond.” “Paarden reageren op non-verbale communicatie. Ze geven duidelijker informatie aan je terug dan mensen, die worden beïnvloed door meningen en ideeën. Daarnaast heeft hun warmte en beweging effect bij lichamelijk contact”, zegt Susan Ophorst, docent en coördinator Dieren in de Zorg bij Van Hall Larenstein. Beide deskundigen geven aan dat paardrijden nooit als tovermiddel mag worden beschouwd. Susan: “Spierontwikkeling, meer balans, verbeterde motorische vaardigheden of alleen een goed gevoel treden op, maar daarnaast hebben deze mensen vaak ook andere therapieën en begeleiding, dus je weet nooit zeker wat waardoor komt. En als er sprake is van progressieve ziekten, dan houdt het de achteruitgang niet tegen.” Nienke Endenburg legt uit dat paarden niet oordelen en veroordelen. “Ze nemen je zoals je bent. Dat voelt fijn. Bovendien neemt het gevoel van zelfwaardering enorm toe als je een paard iets kunt laten doen. Daarom is het ook erg belangrijk welke paarden ervoor worden gebruikt en dat er goede begeleiding bij is. Want als iets niet lukt, kan de faalervaring juist enorm negatief uitpakken.” Ook Susan hamert op een goede selectie, eveneens uit het oogpunt van paardenwelzijn. “Want niet alle paarden vinden het prettig.” Zij denkt dat de grootste winst is dat mensen het fijn vinden om paard te rijden. “Het is veel leuker dan therapie, dus het stimuleert juist om veel te oefenen. Je doet een activiteit waarbij je je even normaal voelt en je kunt ook eens ergens anders over praten dan je aandoening. Er zitten zoveel mooie kanten aan.”