Paard&Organisatie | ZORGEN OM DE WOLF
PAARDENSECTOR HEEFT GROTE ZORGEN
De wolf is terug
De wolf is terug in Nederland. De paardensector is daar niet blij mee. Uit oogpunt van paardenwelzijn is jarenlang gepromoot dat paarden vaker en langer naar buiten moeten. Nu wordt aangeraden om paarden ’s nachts binnen te zetten en overdag te beschermen met extra omheiningen. Hoe moeten we hiermee omgaan?
Tekst Tessa van Daalen Beeld Arnd Bronkhorst, Pixabay
Hoeveel wolven zijn er momenteel in Nederland? Na een afwezigheid van zo’n 150 jaar is de wolf terug. Er zijn momenteel rond de vijfendertig wolven in Nederland, meldt Glenn Lelieveld, projectleider roofdieren en coördinator Wolvenmeldpunt. Ze zijn gezien in alle provincies op Zuid-Holland na en lijken zich permanent te vestigen in Friesland, Drenthe, Noord-Brabant, Limburg, Overijssel en op meerdere plekken op de Veluwe. Actuele informatie over de verspreiding is te vinden op www.bij12.nl. Wolven planten zich voort. Je zou zeggen dat de aantallen daardoor dus stijgen, aangezien ze bovenaan de voedselketen staan. Glenn legt uit dat wolven zo territoriaal zijn dat vreemde exemplaren worden gedood. “Komen er meerdere roedels in een gebied, dan neemt de reproductie af en daalt de overlevingskans van jongen, waardoor de hoeveelheid stabiliseert, zoals we in Duitsland zien gebeuren.”
Glenn Lelieveld: ‘Als je de aantallen zou beperken, heb je nog steeds maatregelen nodig om paarden tegen de overgebleven wolven te beschermen’
Hoeveel paarden zijn er in Nederland door wolven aangevallen? Pony’s en paarden zijn volgens deskundigen geen primaire prooi voor wolven. Tot op heden zijn er veertien aanvallen gemeld, waarvan bij drie is bewezen dat er een wolf in het spel was. De wolf heeft een bij Europese wet geregelde beschermde status en mag niet zomaar worden afgeschoten.
Hoe gevaarlijk is de wolf voor een paard in de wei? Mieke Theunissen van de Sectorraad Paarden: “De meeste wolven zullen er nooit naar omkijken. Maar er zijn uitzonderingen en als die daar een keer succes mee hebben, gaan ze dat vaker proberen. Die zou je willen verjagen of anderszins aanpakken. Maar de wolf is beschermd en we zijn er in Nederland nog niet uit wanneer we een exemplaar als probleemwolf durven aanmerken.” Glenn noemt dit te kort door de bocht. “In het Interprovinciaal Wolvenplan staat dat er pas een probleemwolf is, als die herhaaldelijk goed geplaatste en onderhouden preventieve maatregelen overwint.” Hij geeft aan dat wolven in staat zijn om paarden te doden, maar altijd op zoek gaan naar een zwak individu. “Bijvoorbeeld een oud dier dat iets onder de leden heeft, mank loopt, hoogdrachtig is of net bevallen en zich daardoor niet goed kan verdedigen. We hebben filmpjes waarop te zien is dat volwassen paarden in goede conditie wolven wegjagen.”
Aanvallen op paarden in Nederland zijn dus uitzonderingen, maar niet volledig uit te sluiten? Mieke: “De stress die dit geeft bij paardenhouders is enorm. Ons bereiken verhalen van mensen die ’s nachts eruit gaan bij een geluid of slecht slapen. Wij doen er als sectorraad alles aan om te proberen de status van de wolf zo te krijgen dat hij mag worden beheerd. Maar het beleid lijkt nu zo dat het eerst nog meer mis moet gaan voordat dit bespreekbaar is. Voor de mensen die hun pony dood of zwaargewond hebben aangetroffen is dat stadium allang bereikt.” Glenn merkt op dat wegjagen of afschieten geen oplossing is, omdat er steeds nieuwe wolven komen. “Als je de aantallen zou beperken, heb je nog steeds maatregelen nodig om paarden tegen de overgebleven wolven te beschermen. En hoe herken je die ene wolf die aan vee zit? Ze zien er allemaal hetzelfde uit.”
Mieke Theunissen: ‘Het zien van wolven geeft bij paarden zoveel stress dat ze gaan rennen en in de omheining terecht kunnen komen’
Hoeveel wolven kan Nederland eigenlijk hebben? “Daar is nu weinig over te zeggen”, zegt Glenn. “Veel gaat afhangen van hoe wolven zich aanpassen aan de Nederlandse context. Ik denk dat voor paardenhouders vooral interessant is hoe de risico’s op conflicten zo goed mogelijk omlaag kunnen worden gebracht. Daar is meer inzicht in, zoals na te lezen is in de ‘faunaschade preventiekit wolf’ op de eerdergenoemde website van BIJ12.” Er zijn rapporten waarin wordt gesproken over een capaciteit van wel honderdvijftig. “Onwenselijk met de huidige zorgen die er leven”, vindt de Sectorraad, die niet veel anders kan dan in gesprek gaan met de overheid. Om een sterker geluid te laten horen, is samenwerking gezocht met andere dierorganisaties. Veel levert dit nog niet op. De overheid vindt de risico’s relatief klein en zet voorlopig in op preventie en vergoeding van schade. Hekwerken dus, van minimaal 1.20 hoog, bestaande uit meerdere stroomdraden boven elkaar.
Zijn omheiningen met stroom voor paarden de oplossing? “Het zien van wolven geeft bij paarden zoveel stress dat ze gaan rennen en in de omheining terecht kunnen komen. We hebben al paarden die losgebroken zijn en op wegen terechtkwamen. Maar ja, bewijs maar eens dat dat door wolven komt”, zegt Mieke. “Bovendien is het natuurlijk niet fraai, al die afrastering in je landschap waar ook andere diersoorten in verstrikt kunnen raken.” Nog los daarvan is het een prijzige zaak als je al je paardenweides extra moet omheinen. “Er wordt momenteel in enkele provincies gesproken over subsidiemogelijkheden. Vaak zit er een maximum aan, maar het gaat om aanzienlijke bedragen, tot wel 20.000 euro.” Glenn zegt dat er veel verhalen worden nagepraat, waarbij er geen bewijs is dat een incident door wolven kwam. “En paarden worden nu ook achter draden of hekken gehouden.
Glenn Lelieveld: ‘Als een wolf een keer een goeie klap van de stroom heeft gekregen, leert hij dat hij daarbij weg moet blijven’
Het gaat om kleine aanpassingen in de vorm van extra draden onderaan, dat is landschappelijk verwaarloosbaar.”
Hoe weten we of de wolf de schade veroorzaakt? Mieke Theunissen constateert dat er behoefte is aan meer feiten en cijfers. “Het is lastig. Hoe stel je vast of paarden gebeten zijn of op hol geslagen door een wolf of een loslopende hond? Wij raden aan om ieder incident te melden bij BIJ12. Dat is de instantie die zich voor alle provincies met de wolven bezighoudt. Bij bijtwonden moet je uiteraard eerst je dierenarts bellen, maar meldt het ook bij BIJ12, zodat er een expert langs kan komen.” Als door die instantie wordt bevestigd dat het om een wolf gaat, wordt voor paarden een tegemoetkoming in schade gegeven bij overlijden of voor de behandeling. Een schrale troost en niet in verhouding tot de emotionele schade, vindt de paardenwereld. Glenn merkt op dat alle partijen hetzelfde belang hebben, namelijk het voorkomen van schade. “Maar dan graag wel via manieren die werken, dus geen beheer, maar preventie.” Volgens de sectorraad is het beleid te veel gericht op alleen bijtincidenten. Mieke: “Wat is het effect van de aanwezigheid van wolven? Geeft dat stressgedrag en zo ja, hoe ziet dat eruit? Worden er misschien zelfs veulens verworpen? Als daar meer kennis over is, kunnen we daar als paardenhouders wat mee. Van schapen is bekend dat die kleinere worpen hebben en kleinere lammetjes, als er een wolf in een kudde is geweest. Over paarden is nog weinig bekend en dat willen we als sector boven tafel krijgen.”
Er zijn momenteel rond de 35 wolven in Nederland.
Glenn Lelieveld: ‘Wolven zijn veel banger voor mensen dan voor paarden’
Mieke Theunissen: ‘We doen er als sectorraad alles aan om te proberen de status van de wolf zo te krijgen dat hij mag worden beheerd’
Wat is de ervaring met wolfwerende honden?Hoewel tegenstanders van de wolf het gebruik van kuddebeschermende honden verwerpen, met als argument dat in Nederland hondengevechten ook zijn verboden, is de inzet ervan volgens Glenn erg succesvol. “In Oost- en Zuid-Europa wordt bij schaapskuddes, die meer risico lopen, vrijwel nooit met hekwerken gewerkt, maar uitsluitend met kuddebewakingshonden. Dat moet wel een speciale hond zijn. Er zijn ook negatieve voorbeelden, maar dat zegt dan meer over de opleiding van de hond, niet over de vraag of de inzet van zulke kuddebeschermers werkt.” Staatsbosbeheer geeft eveneens aan dat de combinatie van een verplaatsbare afrastering en honden bij hun schaapskudde op de Veluwe een positief effect heeft. Een boswachter meldt dat de wolven voorheen dicht langs de omheining werden gesignaleerd, maar sinds de komst van de honden afstand houden.
Paarden meer op stal past toch niet in het welzijnsverhaal? Paarden ’s nachts op stal houden is zo’n andere maatregel die de overheid voorstelt, waar de sectorraad niet blij mee is. Mieke: “De tegenstrijdigheid is groot. We moesten allemaal paarden op meer natuurlijke wijze gaan houden, meer naar buiten in kuddeverband. Nu wil de overheid ineens dat we paarden op stal zetten of achter een landschap-ontsierende afrastering. Er zijn partijen die vinden dat de paardenwereld zich maar moet aanpassen, omdat de wolf van oudsher hier thuishoort.” Glenn wil het ophokken nuanceren. “Dit gaat om paarden die veel risico lopen, bijvoorbeeld jonge, zieke of drachtige exemplaren. Bij kleine pony’s is niet het advies om ze binnen te laten, maar om te zorgen voor permanente preventieve maatregelen.”
Helpt het als paarden in kuddes lopen? De wolf is een opportunist, die zich bij voorkeur richt op een verzwakte eenling. Paarden in kuddeverband houden is een verkleining van het risico. Maar de individuele gezondheid speelt een grote rol. Glenn: “Wolven jagen ook op kuddes edelherten en weten feilloos het ene individu eruit te pakken dat mank loopt. Als dierhouder moet je dus vooral je dieren goed kennen om die inschatting te maken, dat kunnen wij niet voor je doen. Slaap je slecht van de twijfel, neem dan preventieve maatregelen. Als een wolf een keer een goeie klap van de stroom heeft gekregen, leert hij dat hij daarbij weg moet blijven.” Er gaan filmpjes rond van wolven die over hoge rasters springen. Volgens Glenn een hardnekkig indianenverhaal. “Dat zijn omheiningen zonder stroom. Er is geen geval in Nederland geweest waarbij het zeker is dat wolven over wolfwerende maatregelen springen.” Hij legt uit dat wolven dag en nacht jagen. “Dus met alleen maatregelen ’s nachts ben je er niet. Water houdt ze niet tegen, er is zelfs eentje gezien die bij Wageningen de Rijn over zwom.”
Hoe groot is de kans op een aanval als je door de natuur rijdt met je paard? Klein, zegt Noors onderzoek uit 2016. Maar niet nul, zeggen de wetenschappers. Mieke Theunissen geeft aan dat het niet alleen gaat om het risico. “Er zijn ook ruiters die door de aanwezigheid van wolven uit al dan niet terechte angst afzien van buitenrijden, terwijl de natuur toch juist een fantastische omgeving is om dat te doen.” Glenn vindt het belangrijk dat iedereen beseft dat wolven vluchtdieren zijn. “Ze mijden risico, zeker met mensen. Als je op een paard of een fiets zit, herkennen wolven je niet altijd gelijk als mens. Ze zijn veel banger voor mensen dan voor paarden. Ga daarom stil staan en maak geluid. Zodra een wolf doorheeft dat er mensen in de buurt zijn, taaien ze vanzelf af. Soms kijken ze even nog een paar seconden, maar ze gaan niet in de aanval.” Staatsbosbeheer geeft aan dat er sinds de wolf terug is geen incidenten tussen ruiters of menners en wolven in hun gebied zijn gemeld. <
De wolf is een opportunist, die zich bij voorkeur richt op een verzwakte eenling. Paarden in kuddeverband houden is een verkleining van het risico.