De missie van Sue
Herkennen pijnsignalen bij het gereden paard
Haar hele leven al merkt ze dingen op aan paarden die voor anderen nog verborgen zijn. Het resultaat van Sue Dysons gedrevenheid voor het welzijn van het paard en een onvermoeibare onderzoekgeest is haar studie naar pijnsignalen van paarden onder het zadel. Met de door haar ontwikkelde prestatiechecklist voor 24 vastgestelde gedragingen is mogelijk een belangrijke stap gezet.
Tekst Lilianne van den Brekel Beeld Arnd.nl, Arnd Bronkhorst/Paard&Sport en privéarchief Sue Dyson
“Ik ben altijd gefascineerd geweest door paarden en was altijd al alert op hun gedrag en signalen, als kind al. Het is een voorrecht dat ik daar ook mee mag werken", vertelt de Britse onderzoeker. Onderzoek naar bijvoorbeeld gezichtsuitdrukkingen van paarden op stal was al wel gedaan, maar naar pijn bij paarden onder het zadel nog niet. De gedreven Sue blijft er bescheiden onder: “Ik geloof niet dat dit eerder is gedaan. Ik heb me natuurlijk wel op de hoogte gesteld van eerder onderzoek van collega’s. We hebben met het team eerst een uitgebreide studie gedaan naar de bestaande literatuur over pijn bij paarden.” Daarin was bijvoorbeeld het onderzoek betrokken van Universiteit Utrecht, waar de Equine Pijn- en Welzijnsapp op is gebaseerd. Onder het zadel biedt extra informatie, licht Sue toe. Een paard dat aan de hand en de longe op een zachte en een harde bodem geen kreupelheid vertoont, kan dat onder het zadel soms wel doen.
VROEGE HERKENNING Uit onderzoeken in Denemarken, Zweden, Zwitserland en Groot-Brittannië blijkt dat relatief veel onderzochte sportpaarden een of andere vorm van ongemak vertoonde. “We hebben vastgesteld dat hierbij in verreweg de meeste gevallen sprake is van een of andere vorm van kreupelheid. Als we erin slagen om signalen vroeger te herkennen en problemen eerder op te lossen, neemt paardenwelzijn toe, wordt het paard prettiger te rijden, worden de prestaties beter en neemt ook de veiligheid voor de ruiter toe. Paarden zoeken soms een uitweg in bijvoorbeeld bokken of vluchten, wat tot gevaarlijke situaties kan leiden. Uit mijn studie blijkt dat eventingpaarden met een hogere score op pijn, vaker vallen in de crosscountry.
‘Als we erin slagen signalen vroeger te herkennen en problemen eerder op te lossen, neemt paardenwelzijn toe’
Kwesties die niet worden aangepakt, kunnen ook weer leiden tot nieuwe problemen in het paard, wat het geheel vaak lastiger op te lossen maakt. Vroege herkenning en behandeling zijn daarom essentieel", betoogt Sue.
ETHOGRAM Van de 117 gedragssignalen die werden waargenomen bij de onderzoeken naar paarden onder het zadel, werden er uiteindelijk 24 opgenomen in Sue Dysons Ridden Horse Pain Ethogram (RHpE), wat ze zelf de prestatiechecklist noemt. Het merendeel van de als significant bestempelde 24 verschillende gedragingen of signalen wordt ten minste tien keer vaker gezien bij kreupele paarden dan bij niet kreupele paarden.
Een gezond paard dat goed op de hulpen reageert, heeft een correcte bewegingsvorm.
Voorbeelden zijn het orenspel, schudden met het hoofd, bokken en steigeren. Globaal beschouwd kan de aanwezigheid van acht gedragingen of meer van de 24 een indicatie zijn voor wat Dyson musculoskeletale pijn noemt, oftewel een vorm van pijn aan de gewrichten, pezen en/of spieren. Het onderzoek is gevalideerd voor dressuurpaarden en eventingpaarden. Sue wil dit nog graag uitbreiden naar andere disciplines. Het werken met de RHpE vereist enige oefening en kennis, betoogt Sue. De tool is in dit stadium vooral bedoeld als een hulpmiddel en bijvoorbeeld een manier voor dierenartsen om het gesprek met een eigenaar te starten. Van daaruit kan een paard verder worden onderzocht en mogelijk geholpen, wat in de eerste plaats paardenwelzijn en daarnaast rijplezier en prestaties ten goede komt.
ALERT OP GEDRAG Het onderzoeksresultaat is dus op de eerste plaats een uitnodiging, een oproep aan eigenaren om toch vooral alert te zijn op gedrag van en veranderingen in een paard, legt Dyson uit. “Ik hoor mensen wel eens zeggen dat een bepaalde uiting gewoon bij een paard hoort of ‘dat hij dat nu eenmaal altijd doet’, of dat hij stout is of lastig. We moeten ervoor waken dat we gedrag van paarden normaliseren en het daardoor accepteren als ‘normaal’. Een paard is in wezen een meewerkend dier.” In het onderzoek is in twee studies gebruikgemaakt van diagnostische anesthesie of verdovingsonderzoek, een welbekende techniek in kreupelheidsonderzoek.
Hierbij wordt een bepaalde lichaamsstructuur verdoofd. Het paard kan die nog wel bewegen, maar heeft er geen gevoel meer in. Het paard werd voor en na de verdoving gescoord op de 24-punten-checklist. “Verschillende paarden scoorden significant lager na verdoving. Ze leefden ook zichtbaar op, bewogen gemakkelijker en werden soepeler en beter te rijden. De onregelmatigheid was weggenomen en het paard vertoonde direct ander gedrag.”
‘We moeten ervoor waken dat we bepaald gedrag van paarden accepteren als ‘normaal’
‘Een bok vanuit enthousiasme of vechtlust zien we vaker in de ring. In combinatie met minimaal zeven andere door Sue Dyson vastgestelde signalen is er mogelijk meer aan de hand’
Het orenspel alleen is een lastige indicatie van ongemak, zo blijkt uit onderzoek. Dergelijke signalen moeten daarom altijd in samenhang met elkaar en met enige nuance worden beschouwd.
Uiteindelijk is het aan de dierenarts om pijn bij het paard en vooral ook de oorzaak daarvan vast te stellen.
BEWUSTWORDING Als echte wetenschapper is Sue genuanceerd over haar onderzoek en de toepassing ervan. “Ik heb in mijn leven het voorrecht gehad om veel goed bewegende en atletische paarden te rijden die gezond waren en goed op hulpen reageerden. Het wordt dan makkelijker om onderscheid te maken. Ik begrijp dat het herkennen van signalen lastiger kan zijn voor wie minder ervaring heeft of weinig paarden heeft gereden. Een ruiter die al heel lang op één paard rijdt, kan ook ongemerkt en onbedoeld meegroeien in veranderingen die het paard laat zien. Een ander voorbeeld is dat een ruiter denkt dat zijn paard meer druk neemt op de rechterteugel, omdat hij rechtshandig is, en daar verder geen vragen bij stelt. Totdat hij op een dag op een ander paard rijdt dat dat niet doet. Ik wil blijven informeren en uitleggen en zo bewustwording creëren, ook bij instructeurs en trainers. We moeten ons blijven afvragen waarom een paard bepaalde signalen afgeeft of gedrag vertoont.”
MASKEREN Paarden zijn goed in compenseren en pijn maskeren, legt Dyson uit, wat het lastiger maakt om problemen te onderkennen, zeker voor iemand met minder ervaring met paarden. Dit kan bijvoorbeeld het geval zijn als een paard onregelmatig is aan beide achterbenen. Hij laat misschien kortere passen zien of wordt wat stugger, maar voor wie niet weet hoe het paard kán bewegen, is er op het eerste oog misschien niet zo veel aan de hand. Het paard laat geen kreupelheid zien, maar kan dat nog steeds wel zijn. Ook kunnen oefeningen die eerst prima gingen – zoals wijken naar rechts of aanspringen in galop – maar nu plotseling niet meer lukken, een indicatie zijn van pijn of kreupelheid. “Het is goed om bijvoorbeeld beter te kijken naar een paard dat niet verder komt in de training, omdat het niet wil verzamelen, terwijl het wel netjes stap voor stap wordt opgeleid. Als dierenarts is het daarbij van belang om goed de geschiedenis van een paard te doorgronden.
Ik trof bijvoorbeeld een eigenaar van wie het paard al drie jaar niet rechtsom wilde galopperen, ondanks begeleiding van een instructeur. Dan moet er iets aan de hand zijn in het bewegingsapparaat. Elk paard moet met training basisdingen kunnen als stappen, draven, galopperen, rengalopperen, een hindernis springen, wijken en verzamelen.”
Het onderzoeksresultaat is vooral een uitnodiging aan eigenaren om alert te zijn op gedrag van en veranderingen in een paard
Kijk de video
Eerder verscheen deze Engelstalige video, waarin Sue Dyson haar onderzoeksresultaten koppelt aan een praktijkgeval. De 24 verschillende gedragingen en signalen bij het gereden paard, waarvan de meeste minimaal tien keer vaker gezien werden bij paarden met kreupelheid dan bij paarden zonder kreupelheid, komen hierin voorbij.
SAMENHANG De respons van paarden op ongemak of pijn is erg individueel. Paarden met hetzelfde probleem kunnen een andere set aan signalen laten zien. De signalen kunnen op zichzelf verschillende oorzaken hebben. Paarden kunnen bijvoorbeeld snel leren om te steigeren en dat kan een gewoonte worden. In eerder onderzoek, niet van Dyson, werd over het orenspel bijvoorbeeld gesteld dat het lastig te duiden is. De signalen moeten daarom altijd in samenhang met elkaar en met enige nuance worden bezien. De combinatie, opstapeling en duur zijn ook van invloed. De gedragingen zijn een indicatie dat sprake is van ongemak, dat het waard is om te onderzoeken. Een ruiter of eigenaar kan de prestatiechecklist ook als periodieke check gebruiken. Een paard hoort hierin constant te zijn. Bij een paard dat elke maand op drie van de 24 zit en er plotseling zes scoort, kan iets gaande zijn. Bij paarden die rond de acht scoren op de checklist, mag ook de invloed van de ruiter worden bekeken.
“In een aantal gevallen wordt het discomfort veroorzaakt door een slecht passend zadel, het gewicht van de ruiter of de positie van de ruiter in het zadel, bijvoorbeeld te ver naar achteren. Bij gereden paarden hebben we te maken met de driehoek paard, ruiter en harnachement. Daarin kun je systematisch zaken aanpassen om te testen wat het effect is en of het comfort van het paard toeneemt.”
SOCIAL LICENSE TO OPERATE Het is bemoedigend dat de laatste jaren meer onderzoek wordt gedaan naar paardengedrag, al zijn de conclusies nog niet altijd even correct, beargumenteert Sue. “Niet elk onderzoek dat wordt gepubliceerd, is ook daadwerkelijk goed bruikbaar. Een voorbeeld is dat soms onjuiste conclusies worden getrokken.
Bij gereden paarden hebben we te maken met de driehoek paard, ruiter en harnachement
Ook op ons onderzoek valt best iets aan te merken. We hebben dat in het veld uitgevoerd, bijvoorbeeld, en nog hoofdzakelijk bij dressuurpaarden en eventingpaarden. Het is nog niet onderzocht bij springpaarden. Zij lijken me ook een interessante groep, maar er moet iets te wensen over blijven, wouldn’t you say? We denken als onderzoekteam dat deze checklist een bruikbare tool is voor het social license to operate (maatschappelijke acceptatie voor het sporten met paarden, red.), en we kunnen dit nog verder ontwikkelen en verfijnen. Uiteindelijk kan weinig op tegen de opmerkzame eigenaar of ruiter die bij veranderingen of opvallende signalen bij het paard direct aan de bel trekt.” <
‘Het herkennen van signalen kan lastiger zijn voor wie minder ervaring heeft of weinig paarden heeft gereden’
Wie is Sue Dyson?
De Engelse Sue Dyson is als veterinair gespecialiseerd in orthopedie en een voornaam onderzoeker op het gebied van het bewegingsapparaat van het paard en het effect daarop van de ruiter. Ze was onder andere hoofd Klinische Orthopedie van de Britse Animal Health Trust en voorzitter van de British Equine Veterinary Association. Sue is gepensioneerd en als adviseur verbonden aan het bekende Centre for Equine Studies in het Engelse Newmarket. De vooraanstaand wetenschapper kwam in 2021 kort in opspraak. Ze zou onder een andere naam een brief hebben geschreven waarin werd gesteld dat voor haar onderzoek geen overheidstoestemming nodig was. De onderzoeker ging hiervoor diep door het stof en betuigde spijt. Het Royal College of Veterinary Surgeons nam in zijn oordeel haar aanmerkelijke en anderszins smetteloze staat van dienst mee, maar maakte toch een punt door haar te schrappen uit het register. De inhoud van haar onderzoeken heeft nergens ter discussie gestaan.