Magisch Austerlitz in de
HERFST
Voor een complete bosbeleving is de Utrechtse Heuvelrug een fantastisch gebied. Prachtige heide, smalle paadjes door het naaldbos en statige beukenlanen. Afgelopen herfst reden we een route rond Austerlitz. Het gebied was toen nog gratis toegankelijk voor ruiters, maar daar is vanaf januari 2022 verandering in gekomen.
Tekst Carolien Staal Beeld Arnd Bronkhorst
KNHS Regioconsulent Marjolein van Unen heeft speciaal voor ons een afwisselend rondje uitgezet in haar eigen achtertuin. Met mijn vaste rijmaatje Veerle laden we onze Welsh Cobs in voor een Utrechts avontuur. Als we arriveren bij de parkeerplaats langs de Nieuwe weg in Austerlitz, recht tegenover het Beauforthuis, is het even slikken. Bij de Google Street View check, die ik altijd uitvoer voordat ik met de trailer op pad ga naar onbekend gebied, waren veel auto’s te zien. Dat dit ook het geval zou zijn op een herfstige woensdagochtend lag niet in de lijn der verwachting. We zien sportieve wandelaars, fanatieke mountainbikers en chique dames op weg naar een expositie.
De Utrechtse Heuvelrug is feitelijk een stuwwal die in de voorlaatste ijstijd is ontstaan
Gelukkig is de parkeerstrook erg lang en uiteindelijk spotten we een ruime plek voor onze bus-trailer combinatie. De paarden stappen enthousiast naar buiten. Met de hoofden omhoog en neusgaten wijd nemen ze de omgeving in zich op. In deze tijd van het jaar gaan we niet zo vaak op pad en ieder uitje wordt uitbundig aangegaan.
UITGESPROKEN PAARDEN De reden dat we juist dit gebied willen verkennen, is dat er vanaf januari 2022 een verplicht ruiter- en menvignet wordt ingevoerd voor de Utrechtse Heuvelrug. Het voelt onnatuurlijk om te betalen voor gebruik van de natuur. Om een eerlijke mening te vormen, gaan we zelf ervaren of het de moeite waard is. Veerle trekt haar negenjarige merrie Flex boots, de gympen onder de hoefschoenen, aan. Mijn 13-jarige ruin Timo loopt blootsvoets. De eerste kilometer voert over een brede beukenlaan, breed genoeg om naast elkaar te rijden. Een heel fijne warming-up in een actieve, ontspannen stap aan een lang teugeltje. Aangekomen bij de heide proberen we een drafje. Het idee is om gezellig naast elkaar te draven, maar onze schatjes denken daar anders over. Welsh Cob’s zijn uitgesproken paarden. Ze staan bekend om hun eigen mening en inbreng in de samenwerking met mensen. Het lichaam mag robuust zijn, het temperament is dat niet. Enige humor heb je wel nodig om met dit type paarden uit de voeten te kunnen. Deze dame en heer nemen ietwat te veel eigen initiatief en proberen onderling uit te vechten wie voorop het tempo mag bepalen. Lachend roepen we ze tot de orde en spreken af dat Timo als eerste een tijdje voorop mag.
VIGNETTEN OP DE UTRECHTSE HEUVELRUG Het Ruitervignet Utrechtse Heuvelrug gaat gelden voor de paden van Staatsbosbeheer, Utrechts Landschap, Natuurmonumenten, gemeente Soest en landgoed Eyckenstein: in totaal zo’n 200 km. Een overzicht voor de gehele Utrechtse Heuvelrug: Goois Natuurreservaat: heeft zijn eigen vignet. Landgoed Pijnenburg: heeft zijn eigen vignet. Soest: houdt vooralsnog zijn eigen vignet voor ruiters en menners die alleen in Soest rijden. Maar houders van het Ruitervignet UH mogen hier straks ook rijden zonder bij te betalen. Panbos – Beerschoten: het nu vereiste vignet van het Utrechts Landschap zal worden vervangen door het Ruitervignet Utrechtse Heuvelrug. Den Treek – Henschoten: heeft zijn eigen vignet. Meer informatie: www.np-utrechtseheuvelrug.nl.
ZWOELE NAZOMER Al vlot merken we dat we veel te warm zijn aangekleed voor deze zwoele nazomermiddag. De paarden, die al een behoorlijke wintervacht hebben aangemaakt, ervaren het ook. Al na twintig minuten gutst het zweet eraf. De route leidt ons door een perceel met naaldbomen dat eruit ziet als een uit de kluiten gewassen kerstbomenkwekerij. Het is windstil, de bomen zijn een meter of drie hoog en staan zeer dicht op elkaar, het voelt geborgen. Overal klinken vogels maar we zien ze niet. Rechts ligt verscholen tussen de bomen een grote poel. Het is duidelijk een drinkplaats voor wild die helaas niet toegankelijk is voor paarden. De bodem bestaat op dit punt uit een mengsel van zand en grind. Dat komt omdat we op de stuwwal rijden. De Utrechtse Heuvelrug is feitelijk een stuwwal die in de voorlaatste ijstijd is ontstaan, het Saalien, zo’n 150.000 jaar geleden. Bovenop de stuwwal zie je dat terug door het grind dat omhoog komt. Timo kan het zonder zijn hoefschoenen niet waarderen.
Onderhoud van paden kost geld zoals snoeiwerk of weghalen van omgevallen bomen
WAAROM BETALEN VOOR HET BOS? De paden zijn goed onderhouden. In dit gebied is de ‘Stichting Ruiteren & Mennen op de Utrechtse Heuvelrug’ actief, waarvan Marjolein de voortrekker is. Via de stichting worden, net als bij het ‘Adopteer-je-route concept’, onderhoudsdagen georganiseerd, waarbij vrijwilligers samen met de terreinbeheerders actief het bos in gaan om paden te onderhouden.
STAND VAN ZAKEN OP DE VELUWE Ook op de Veluwe wordt onderzocht hoe het onderhoud van de paden gewaarborgd kan worden. In een klankbordgroep van de VeluweAlliantie spreken vertegenwoordigers van de mountainbikers, paardensport, routebureau, beleidsmakers en terreineigenaren over de (on)mogelijkheden. Vanuit de hippische sector zijn Jaap van Ende (Stichting Paardenvrienden Midden Veluwe) en Birgit Stins (namens de KNHS en het Hippisch Platform) actief. In 2022-2023 zal een proef worden ingezet over de Veluwse ruiterroutenetwerken. Daarin wil de VeluweAlliantie kennis opdoen van kosten en opbrengsten, door middel van een vrijwillig vignet, sponsoring en inzet van vrijwilligers. Aan de hand van de resultaten zal verder beleid ontwikkeld worden. Op www.veluweop1.nl is informatie hierover te vinden.
Het mooiste aan een trektocht is de verscheidenheid aan plekjes onderweg en de mensen die je ontmoet
Waarom moeten paardensporters vanaf 2022 dan toch betalen om hier te mogen rijden? Onderhoud van paden kost geld, denk hierbij aan periodiek snoeiwerk, het weghalen van omgevallen bomen en afwateringsgaten maken. Doorgewinterde recreatieruiters zeggen: ‘Laat ons toch gewoon rijden, we zoeken het zelf wel uit’. Helaas is dat minder eenvoudig dan het klinkt. In ons volle, kleine Nederland is iedere vierkante centimeter in iemands beheer en is iedere handeling vastgelegd in wet- en regelgeving. In de praktijk heeft dit verregaande consequenties. Stel je voor; je maakt een heerlijke bosrit en ergens onderweg schrikt je paard van een opvliegende vogel. Hij maakt een zijwaartse bokkesprong en struikelt over een boomwortel. Jij valt eraf en breekt je sleutelbeen. Jouw zorgverzekering zal de eigenaar van de grond aansprakelijk stellen vanwege de aanwezige boomwortel. Dit is geen onrealistisch scenario, het gebeurt echt. Tenzij de terreineigenaar kan aantonen dat het pad netjes onderhouden was.
GRAFHEUVELS EN MILITAIREN Austerlitz is sterk beïnvloed door de Franse tijd, toen Napoleon Bonaparte als zelfbenoemde keizer aan de macht was.
Zijn generaal liet in 1804 de beroemde pyramide van Austerlitz bouwen. Met de paarden slaan we dit monument vandaag over. Wel rijden we langs een van de 300 grafheuvels die de Utrechtse Heuvelrug rijk is, een ogenschijnlijk onbeduidende bolling in het landschap. Maar als je even tot je door laat dringen dat deze grafheuvels uit de bronstijd en de ijzertijd dateren, tussen circa 4000 en 2000 jaar geleden, dan voel je de geschiedenis in de bodem. Het bos is vol kleur. Amerikaanse krentenboompjes, die in het voorjaar witte bloesem dragen, zijn nu de eerste struiken met heldere, oranjegele bladeren. De bodem is bedekt met grote felgekleurde graspollen. In het bos is de herfst een magische tijd.
LEKKER TEMPO MAKEN De route loopt langs het militaire oefenterrein van de Leusderhei, waar het vandaag rustig is. Geen apaches die met veel herrie laag overvliegen. Achter een hek staat een gigantisch betonnen gebouw, het lijkt wel een bunker. Het blijkt de achterkant van detentiecentrum Zeist.
Waarom moeten wij als paardensporters wel betalen en fietsers en wandelaars niet?
Je moet er toch niet aan denken om achter zo’n muur te moeten verblijven. We zijn er een beetje stil van en voelen ons bevoorrecht dat we aan deze kant van het hek in vrijheid kunnen rijden. Alsof ze onze onrust voelen zetten de paarden flink de vaart erin, hoppa, we laten ze even uitrazen. Steeds weer verbazen we ons over de bodem. Als vaste Veluwebewoners zijn we mul, geel zand gewend. Hier is er donker zand en omdat het vanmorgen nog geregend heeft, is de bodem stevig en perfect om tempo te maken. Timo gooit er een enorme bok uit die ik nog maar net kan uitzitten. Hij heeft het duidelijk naar zijn zin. Ook voor menners is dit een fijn uitrijgebied. Niet alleen vanwege de fijne bodem en goed onderhouden paden, maar ook vanwege het ontbreken van hekken en wildroosters. Op de Utrechtse Heuvelrug leven geen edelherten of wilde zwijnen waardoor deze niet nodig zijn. Bij knooppunt 26, waar het ruiterpad kruist met Oude Woudenbergse weg, staat een groot kunstwerk. De obeliks is een monument voor fietsers, in 1974 gemaakt door Theo van de Vathorst. Een mooi punt voor een korte stop met een boterham. Angharad lest haar dorst in een grote plas. Timo neemt zijn kans waar en duikt enthousiast in het gras ernaast. Tijdens lange dagtochten is het fijn als de paarden zelf aangeven wanneer ze willen eten of drinken. Iedere mogelijkheid wordt aangegrepen, je weet nooit wanneer de volgende keer zich voordoet.
Zij weten niet dat het vandaag een relatief korte route is en we laten ze een paar minuten grazen.
WANDELAARS EN FIETSERS Na ruim twee uur en 14 kilometer arriveren we bij de trailer, waar de paarden wortels krijgen voordat we ze inladen om huiswaarts te keren. In de auto praten we na. ‘Vind jij het de moeite waard om een vignet aan te schaffen?’ Veerle stelt de vraag die iedere paardensporter stelt als dit onderwerp ter sprake komt: ‘Waarom moeten wij als paardensporters wel betalen en fietsers en wandelaars niet?’ De reden hiervoor is dat wandelen en fietsen vanuit het Ministerie van Volksgezondheid gestimuleerd worden. Lokale overheden en terreineigenaren ontvangen jaarlijks een budget voor aanleg en onderhoud van fiets- en wandelroutes. Mountainbiken en paardensport zijn buitensporten en vallen daarom onder een andere financiële geldstroom. Voor deze sporten is vanuit de overheid wel subsidie beschikbaar voor aanleg van nieuwe routes, maar niet voor periodiek onderhoud. Dat is de verantwoordelijkheid van de terreineigenaren zelf. Wij hebben in ieder geval genoten van deze rit en onze conclusie is dat betalen voor het toegankelijk houden van het buitengebied geen probleem is, mits er daadwerkelijk onderhoud plaatsvindt. <
DE ROL VAN DE KNHS In het veld zijn grote verschillen tussen mountainbikers en paardensporters, maar op beleidsniveau trekken deze sporten samen op in de strijd voor het openhouden van paden en routes. In verschillende werkgroepen zijn afgevaardigden van de KNHS actief betrokken bij discussies over en onderzoek naar vignetten voor ruiters (en menners) en mountainbikers. De KNHS tracht regionale ontwikkelingen samen te voegen tot een landelijk initiatief. Een sportbond is niet in staat om te voorkomen dat er mee betaald moet worden aan onderhoud, maar kan zich wel inzetten om de kosten voor ruiters zo laag mogelijk te houden. Er is veel aandacht voor het concept ‘Adopteer je route’, want waar vrijwilligers meehelpen aan het onderhoud, zijn de kosten voor terreineigenaren lager. Daarnaast ziet de KNHS het als haar taak om de ontwikkelingen voor alle gebruikers, overzichtelijk te maken. Dat wil zeggen één portaal, waar iedereen die buiten wil rijden in één oogopslag ziet wat er op een locatie nodig is en direct een vignet kan aanschaffen. Zo ver is het nog niet, maar het is wel iets waar de KNHS zich hard voor maakt. Meer informatie over buitenrijden levert de KNHS via buitenrijden.nl.
